για το Μάη του '68

Ο Μάης είναι περισσότερο δικός μας από τις άλλες επαναστάσεις της νεωτερικότητας. Όχι μόνο γιατί το Μάη εμφανίστηκε ένα νέο «επαναστατικό υποκείμενο», οι νέοι, που μας αντιπροσωπεύει καλύτερα. Αλλά κυρίως γιατί οι συνθήκες μέσα από τις οποίες ξεπήδησε ο Μάης είναι συνθήκες παρόμοιες με αυτές των σύγχρονων δυτικών κοινωνιών. Μιλάμε και μεις σήμερα, όπως μιλούσαν και οι επαναστάτες του Μάη, για την κοινωνία της απάθειας και της κατανάλωσης. Δεν υπάρχουν στις δικές μας κοινωνίες εκτεταμμένα προβλήματα επιβίωσης, δεν υπάρχει ούτε φτώχεια ούτε εξαθλίωση, όπως υπάρχει στην Αφρική, την Ασία ή στη Λατινική Αμερική. Όπου υπάρχει δεν είναι δύσκολο να αντιμετωπιστεί ως ένα σημείο με παρεμβάσεις του κοινωνικού κράτους, με ένα σοσιαλδημοκρατικό μοντέλο που δυστυχώς, βέβαια, τις τελευταίες δεκαετίες ολοένα και υποχωρεί. Αλλά το ζήτημα της επανάστασης, το ζήτημα της συνολικής αλλαγής της κοινωνίας όπως το βλέπουμε εμείς δεν περιορίζεται στο κοινωνικό ζήτημα, στην εξάλειψη της φτώχειας, παρ’ όλο που το περιλαμβάνει. Το περιλαμβάνει επειδή μια αληθινή δημοκρατία δε μπορεί να βασίζεται σε συνθήκες οικονομικής ανισότητας. Το προτεύον στοιχείο όμως είναι αυτό της ελευθερίας. Είναι η αξίωση, αξίωση όλων των στιγμών του επαναστατικού κινήματος που αναγνωρίζουμε ως δικές μας, να αποφασίζουν οι ίδιοι οι άνθρωποι για τις υποθέσεις τους και τις ζωές τους και όχι κάποιοι άλλοι εξ ονόματός τους.

Και σήμερα, ίσως περισσότερο συχνά από ποτέ, μοιάζει να λησμονιέται η βλέψη αυτή της ελευθερίας και η κοινωνία να βυθίζεται κάθε μέρα και περισσότερο σε έναν κυνισμό και μία απάθεια, σε μία ιδιώτευση που ορίζει ως σημαντικό μονάχα ό,τι αφορά τη στενή ιδιωτική σφαίρα των ατόμων, το προσωπικό τους συμφέρον και την καλοπέρασή τους. Το συλλογικό όραμα για την αλλαγή του κόσμου που χαρακτήριζε όλες τις κοινωνίες από την Αναγέννηση ως σήμερα έχει εγκαταλειφθεί. Ίσως να ήταν και στο Μάη παρούσα αυτή η αίσθηση της χαλαρότητας και του ατομικισμού, αλλά είναι βέβαιο δεν ήταν ούτε η μοναδική ούτε η κυρίαρχη. Πάνω απ’ όλα ο Μάης ήταν οι γενικές συνελεύσεις της Σορβόνης και των άλλων πανεπιστημίων, τα καταλειμμένα εργοστάσια που προσπάθησαν να αυτοδιαχειριστούν οι εργάτες, η συνολική αμφισβήτηση της κοινωνίας της απάθειας. Ήταν επίσης αυτή η τεράστια έκρηξη δημιουργικότητας που αποτυπώνεται στα ευφυή του συνθήματα, ήταν το πάθος και η επανανακάλυψη της συλλογικότητας και της αλληλεγγύης.

Ο Μάης ήταν ό,τι δεν ήταν η κοινωνία μέσα από την οποία αναδύθηκε. Ανέδειξε το βασικό πρόβλημα της καπιταλιστικής θέσμισης της κοινωνίας, το κενό του νοήματός της. Αποκάλυψε ότι η μεγαλύτερη μοναξιά κατοικεί μέσα στις πιο πυκνοκατοικημένες πόλεις και υπέδειξε τον τρόπο να υπερνικηθεί. Έδειξε ακόμα ότι τα ψυγεία, οι τηλεοράσεις και τα αυτοκίνητα δε μπορούν να υποκαταστήσουν τη χαρά της ελευθερίας, τη «δημόσια ευτυχία, που σημαίνει ότι όταν ο άνθρωπος παίρνει μέρος στη δημόσια ζωή διανοίγει για τον εαυτό του μια διάσταση ανθρώπινης εμπειρίας η οποία αλλοιώς παραμένει κλειστή γι’ αυτόν» (Χάνα Άρεντ, Σκέψεις για την πολιτική και την επανάσταση, εκδ. Έρασμος). Αμφισβήτησε την ιεραρχική δομή του πανεπιστημίου, την αυθεντία των καθηγητών, κατήργησε μέσα στην ίδια του την επαναστατική πράξη τη διάκριση διευθυντών και εκτελεστών, πραγμάτωσε την ισότητα, εφάρμοσε την άμεση δημοκρατία. Αναζήτησε τη χαρά της δημιουργίας, τη χαρά του έρωτα, επαναοικειοποιήθηκε το νεκρό χρόνο και το νεκρό χώρο, ξαναζωντάνεψε μια νεκρή πόλη.

Όλ’ αυτά δεν είναι λίγα. Δεν είναι βέβαια και τα πάντα, τα οποία ζητούσε ο Μάης. Ήταν πάντως δύσκολο να είναι περισσότερα όσο το κίνημα παρέμενε μειοψηφικό. Όσο η εργατική τάξη παρέμενε απούσα και αφημένη με δική της ευθύνη στα χέρια της σταλινικής γραφειοκρατίας που είχε αναλάβει το συνήθη της ρόλο, να βάζει εμπόδια στην ανάπτυξη του κινήματος και να συκοφαντεί τους επαναστάτες αποκαλώντας τους «προβοκάτορες». Ανάλογες προσπάθειες χειραγώγησης του κινήματος φαίνεται να έκαναν και οι υπόλοιπες γραφειοκρατικές οργανώσεις της αριστεράς (μαοϊκοί, τροτσκιστές κ.λπ.). Είναι όμως υπερβολή να ισχυριστεί κανείς ότι ο Μάης ηττήθηκε. Είναι υπερβολή να ισχυριστεί ότι οποιαδήποτε νεωτερική επανάσταση ηττήθηκε. Γιατί όλες ανεξαιρέτως πέτυχαν το σκοπό του να κρατήσουν ζωντανή μέσα στην ιστορία τη βλέψη της ελευθερίας. Την ελπίδα, αλλά ταυτόχρονα τη βούληση των ανθρώπων να αλλάξουν τον κόσμο και να τον πλάσουν ξανά από την αρχή με τα δικά τους μέτρα και τις δικές τους αξίες. Όλες οι επαναστάσεις και ιδιαιτέρως αυτή του Μάη αποδεικνύουν ότι μια τέτοια αλλαγή είναι δυνατή από τη στιγμή που οι ίδιοι οι άνθρωποι θα την επιθυμήσουν και θα την επιδιώξουν.

Η ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΕΙΝΑΙ ΑΠΙΣΤΕΥΤΗ ΓΙΑΤΙ ΕΙΝΑΙ ΑΛΗΘΙΝΗ