Wednesday 9 June 2010

Τα νέα μέτρα ως έλλειψη μέτρου


«Βρισκόμαστε σε μια δύσκολη πορεία, μια νέα Οδύσσεια για τον Ελληνισμό. Όμως, πλέον, ξέρουμε το δρόμο για την Ιθάκη και έχουμε χαρτογραφήσει τα νερά. Μπροστά μας έχουμε ένα ταξίδι με απαιτήσεις από όλους μας, αλλά με μια νέα συλλογική συνείδηση και κοινή προσπάθεια θα φθάσουμε εκεί ασφαλείς, πιο σίγουροι, πιο δίκαιοι, πιο περήφανοι

Γ. Α. Παπανδρέου, γίγαντας της σοσιαλιστικής πολιτικής.



Τα οικονομικά μέτρα που ανακοίνωσε στις αρχές Μαΐου η κυβέρνηση του Πα.Σο.Κ. στο πλαίσιο του μνημονίου συνεργασίας που υπέγραψε με το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, υπό την πολιτική σκέπη της Ευρωπαϊκής Ένωσης, είναι αναμφίβολα, το πιο σημαδιακό και επιδραστικό γεγονός στη ζωή της χώρας τις τελευταίες πολλές δεκαετίες σε επίπεδο κατεστημένης πολιτικής.


Η διεθνής οικονομική κρίση που ξέσπασε το 2008 ξεκίνησε από το χρηματοπιστωτικό τομέα, εξελίχθηκε σε κρίση του ευρύτερου τραπεζικού συστήματος και τώρα έχει περάσει στη φάση της κρίσης των δημοσίων χρεών των κρατών. Τόσο οι αναπτυγμένες καπιταλιστικές χώρες όσο και οι αναπτυσσόμενες έχουν οδηγηθεί σε σημαντική αύξηση των δημοσίων, κρατικών χρεών τους και η τάση προβλέπεται αυξητική και τα επόμενα χρόνια. Η απόψή μας είναι ότι η εξέλιξη της οικονομικής κρίσης οφείλεται στις νεοφιλεύθερες πολιτικές των κατεστημένων πολιτικών κομμάτων. Ένα από τα χαρακτηριστικά αυτών των πολιτικών είναι οι φοροελαφρύνσεις του πλούτου και των ευκατάστατων τμημάτων των κοινωνιών, κυρίως στις δυτικές χώρες. Τα φορολογικά βάρη μετατοπίστηκαν από τις επιχειρήσεις, τις αγορές ακινήτων και τον χρηματοπιστωτικό τομέα στους εργαζόμενους. (Φυσικά, μέσα στη λογική της ανάπτυξης μια τέτοια επιλογή μοιάζει μονόδρομος. Κι αυτό γιατί η φορολόγηση των επιχειρήσεων θα έβαζε εμπόδια στην καρκινική μεγέθυνση της οικονομίας, θα μπορούσε να βάλει φρένο στην απεριόριστη ανάπτυξη της παραγωγής και της κατανάλωσης και να οδηγήσει σε πολλαπλά αδιέξοδα.) Η αύξηση του ιδιωτικού και δημόσιου δανεισμού, λόγω και των προκλητικών φοροελαφρύνσεων που αναφέρθηκαν, οδήγησε σταδιακά, μέσω των αφειδών τραπεζικών προσφορών, στις διάφορες «φούσκες» δανεισμού και στη σημερινή οικονομική κρίση. Μία απ’ τις σημαντικότερες αδυναμίες της ευρωζώνης αποτέλεσμα της αναποφασιστικότητάς της Ευρώπης και της σημαντικής καθυστέρησης της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης είναι η ανικανότητα αποτελεσματικής στήριξης των κρίσεων δημόσιου χρέους ορισμένων κρατών μελών της, μεταξύ των οποίων και της Ελλάδας. Οι πολιτικές, που επιλέγονται από τις κυβερνήσεις των ευρωπαϊκών χωρών, ιδίως της Γερμανίας, και υπαγορεύονται στην Ελλάδα και σε άλλες χώρες, αφορούν, κυρίως, την έντονη συμπίεση των κάθε φύσης δημοσίων και κοινωνικών δαπανών. Με αυτές τις πολιτικές καλούνται τα πιο αδύναμα στρώματα (άνεργοι, επισφαλώς εργαζόμενοι, χαμηλά αμοιβόμενοι υπάλληλοι, μετανάστες, συμβασιούχοι κλπ-άνθρωποι που δεν ευθύνονται ή ευθύνονται ελάχιστα για να υποστούν αυτήν την άδικη πολιτική) να σηκώσουν το βάρος των πολιτικών συστηματικής φοροελάφρυνσης του πλούτου και ασύδοτης κυκλοφορίας του χρηματιστικού και τραπεζικού κεφαλαίου, που δημιούργησε τις «φούσκες» στα ακίνητα στις ΗΠΑ και στις αγορές παραγώγων και διαφόρων πολύπλοκων χρηματο-οικονομικών προιόντων. Βέβαια, τα μεσαία στρώματα που τώρα πλήττονται περισσότερο ήταν αυτά που κατά κανόνα νομιμοποίησαν όλα αυτά τα χρόνια τις νεοφιλελεύθερες πολιτικές των κυβερνήσεων με την επανεκλογή τους, την αδιαφορία τους για την πολιτική και την αύξηση της κατανάλωσης, που εν τέλει συνδέθηκε με το δανειοληπτικό σύστημα. Τις τελευταίες τρεις δεκαετίες, που σταδιακά το δόγμα Θάτσερ-Ρίγκαν κυριαρχούσε στις πολιτικές των κυβερνωσών ολιγαρχιών, η μεγάλη πλειοψηφία του κόσμου βυθίζονταν στον κυνισμό και την απάθεια αφήνοντας τους πολιτικούς να αλωνίζουν ενώ αυτή προσπαθούσε να απολαύσει όλες τις νέες «ανάγκες» και «διευκολύνσεις», που μόλις ανακάλυπτε. Επίσης, στις ΗΠΑ η φούσκα των ενυπόθηκων δανείων δεν ήταν αποτέλεσμα μόνο της ασυδοσίας των άπληστων golden boys αλλά και της καταναλωτικής μανίας των νοικοκυριών (μεσαίων κυρίως στρωμάτων). Άλλωστε στις φιλελεύθερες ολιγαρχίες καμιά οικονομική ή πολιτική ολιγαρχία δεν πατάει με το «έτσι θέλω» πάνω στο σβέρκο του συνόλου της κοινωνίας εξαπατώντας την. Ό,τι όμως είχε απομείνει από το δημοκρατικό ήθος στους ανθρώπους, εξαρθρώθηκε αυτά τα χρόνια δένοντας έτσι με το, ούτως ή άλλως, πάντοτε πληγωμένο ήθος των πολιτικών του κοινοβουλευτισμού.


Η οικονομική κρίση, ωστόσο, εκδηλώθηκε με ιδιαίτερο τρόπο στην Ελλάδα. Η ιδιοτυπία εκδήλωσης της κρίσης έγκειται στις κρίσιμες διαρθρωτικές αδυναμίες του ελληνικού καπιταλισμού που, αφενός, την παρόξυναν σε εθνικό επίπεδο και, αφετέρου, μεγένθυναν την κρίση ελλειμμάτων και δημοσίου χρέους: αποσαθρωμένη παραγωγική βάση, κρατικοδίαιτη επιχειρηματικότητα με πολλά «θαλασσοδάνεια» και υψηλή εργοδοτική ασυδοσία, ιδίως την τελευταία δεκαπενταετία, τριτογενής τομέας με κακές και προβληματικές υπηρεσίες, διαδεδομένη διαφθορά, υψηλή φοροδιαφυγή και φοροκλοπή, κεφαλαιοποίηση των εισαγμένων στο χρηματιστήριο εταιριών υποπολλαπλάσια του χρέους, έντονα αρνητικό ισοζύγιο πληρωμών λόγω των υπερδιπλάσιων έως τριπλάσιων εισαγωγών από τις εξαγωγές. Όλα αυτά συνετέλεσαν σε μια οικονομία, με εμφανή τα παρασιτικά χαρακτηριστικά της, με σταδιακά αποσαθρωνόμενο παραγωγικό ιστό, μ’ έναν υπερδιογκωμένο τριτογενή (δημόσιο και ιδιωτικό) τομέα της οικονομίας που παρέχει συχνά κακές ή προβληματικές υπηρεσίες.


Να σημειώσουμε όμως πως για τη σημαντικότατη δημοσιονομική κρίση που διέρχεται σήμερα η χώρα είναι σε μεγάλο βαθμό υπεύθυνη και η απολύτως αποτυχημένη διαχείριση της προσφάτως απελθούσας κυβέρνησης. Βέβαια η ευθύνη βαρύνει και το νυν πρωθυπουργό που προεκλογικά έκανε πως δεν ξέρει τίποτα -ας θυμηθούμε τις μπαρούφες του στη ΔΕΘ- αλλά και το σύνολο της πολιτικής εξουσίας που για πάνω από είκοσι χρόνια κουκούλωνε τα υπαρκτά δημοσιονομικά προβλήματα, κρύβοντας αριθμούς και παραποιώντας δείκτες.


Με βάση τα παραπάνω, αντιτιθέμεθα στα άδικα και αντικοινωνικά μέτρα της κυβέρνησης και του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου που μας εισάγουν σε μια νέα περίοδο βαρβαρότητας αποτυγχάνοντας ή αδιαφορώντας για την ισόρροπη κατανομή των βαρών και την κοινωνική προστασία των ασθενέστερων στρωμάτων. Στα πλαίσια της καθεστηκυίας πολιτικής αποτελεί εγκληματική πράξη για μια χώρα με σαθρή παραγωγική βάση να επιλέγονται πολιτικές-σοκ, πολιτικές βίαιης και αυστηρής δημοσιονομικής προσαρμογής αντί για πολιτικές ήπιας μετάβασης σε εναλλακτικά μοντέλα ανάπτυξης. Πρέπει, λοιπόν, να βάλουμε ένα τέλος στην υπερχρέωση, στις χρεοκοπημένες οικονομικές πολιτικές των κυρίαρχων κομμάτων εξουσίας, του Πα.Σο.Κ. και της Νέας Δημοκρατίας, στα τοκογλυφικά επιτόκια των τραπεζών και των κερδοσκόπων που αποτελούν τους βασικούς δανειστές της Ελλάδας, στη διάλυση των κοινωνικών και οικονομικών κατακτήσεων των λαϊκών στρωμάτων και στις πολιτικές των οικονομικών ολιγαρχιών της Ευρωπαϊκής Ένωσης και του ΔΝΤ που υπαγορεύουν μέτρα διάλυσης του κράτους πρόνοιας, των εργατικών και ασφαλιστικών δικαιωμάτων. Είναι ηθικά, πολιτικά και κοινωνικά ανεπίτρεπτο να υποχρεώνεται από την πολιτική ολιγαρχία όλος ο κόσμος της εργασίας να αναλαμβάνει το αβάσταχτο κόστος της ανεύρεσης πόρων για την αποπληρωμή των χρεών λόγω των πολιτικών των κυβερνήσεων για φοροελαφρύνσεις του πλούτου και, ιδιαίτερα, του χρηματοπιστωτικού και τραπεζικού κεφαλαίου. Γι’ αυτό χρειάζεται να εξετάσουμε σοβαρά κατά πόσον μια πρόταση άρνηση/αναδιαπραγμάτευση πληρωμής του δημοσίου χρέους της χώρας μπορεί να οδηγήσει σε μια ουσιαστική λύση που θα προασπίζει την κοινωνική συνοχή. Υποστηρίζουμε επεξεργασμένες πολιτικές κοινωνικής προστασίας, την καθιέρωση πλαφόν ανώτατου επιτρεπόμενου μισθού, σύνταξης και εισοδήματος και ενός αξιοπρεπούς, ελάχιστου εγγυημένου εισοδήματος για όλους, την εξασφάλιση σταθερής εργασίας (με μείωση των ωρών εργασίας), καθώς και μιας αξιοπρεπούς υγιειονομικής και συνταξιοδοτικής ασφάλισης. Πιστεύουμε ότι τα παραπάνω μπορούν να αποτελέσουν αξιόπιστες εναλλακτικές λύσεις στα ληστρικά μέτρα της κυβέρνησης και του ΔΝΤ. Αυτές οι λύσεις, όμως, επιδιώκουμε να εγγράφουν μια συνολική ανακατεύθυνση της οικονομίας με ορίζοντα τη βιώσιμη ανάπτυξη και τη σταδιακή αποανάπτυξη[1], που προϋποθέτουν την εθελούσια μείωση της κατανάλωσης, τον επανεντοπισμό της οικονομίας και φυσικά την καταπολέμηση της διαφθοράς, των πελατειακών σχέσεων κ.λπ.


Η αντιμετώπιση της κρίσης απαιτεί σημαντικές αλλαγές τόσο στους θεσμούς όσο και στην κουλτούρα των ανθρώπων επειδή η οικονομική κρίση συνιστά έκφανση μιας πολύπλευρης ανθρωπολογικής, οικολογικής, κοινωνικής και πολιτικής κρίσης. Ο καπιταλισμός δεν είναι απλώς ένα οικονομικό σύστημα ή ένας τρόπος παραγωγής. Είναι μια συνολική μορφή οργάνωσης της κοινωνίας, μια κοινωνική θέσμιση, που βασίζεται σε συγκεκριμένες αξίες και σημασίες. Η καπιταλιστική ιδεολογία είναι βαθιά εμποτισμένη από τη σημασία της ανάπτυξης: η ανθρώπινη ευτυχία θα πραγματωθεί μέσα από την απεριόριστη ανάπτυξη της παραγωγής και της κατανάλωσης. Για τον καπιταλισμό, η γη είναι ένα μεγάλο χωράφι προς εκμετάλλευση, το οποίο οφείλει να κυριαρχηθεί μέσω της τεχνικής και επιστημονικής προόδου. Όπως είναι προφανές, η αύξηση της παραγωγής και της κατανάλωσης έχει ένα φυσικό όριο: δε μπορείς να απομυζείς απεριόριστα έναν πλανήτη του οποίου οι πόροι είναι περιορισμένοι. Περιττό να πούμε πως ο πλανήτης θα καταστρέφονταν εν ριπή οφθαλμού αν οι υπανάπτυκτες χώρες υιοθετούσαν τα δυτικά πρότυπα. Η σημερινή κρίση δεν είναι μόνο οικονομική αλλά και ανθρωπολογική καθώς οι δύο παράγοντες που την προκάλεσαν (η γενίκευση του εύκολου και ριψοκίνδυνου δανεισμού και η αποχαλίνωση των χρηματαγορών, που επέτρεψε το πακετάρισμα των δανείων και την κερδοσκοπία με τα παράγωγα) αποτελούν χαρακτηριστική έκφραση του τύπου ανθρώπου που παράγει ο σημερινός καπιταλισμός. Βασικό χαρακτηριστικό αυτού του τύπου ανθρώπου είναι η ανευθυνότητα. Εδώ η ανευθυνότητα εκφράστηκε σε δύο επίπεδα: πρώτον, στο επίπεδο της κατανάλωσης, με τους καταναλωτές, οι οποίοι αφέθηκαν να δελεαστούν απ’ τους ευνοϊκότατους όρους των τραπεζών και πήραν δάνεια τα οποία γνώριζαν ότι δε θα μπορούσαν να αποπληρώσουν (αφού οι μηνιαίες δόσεις ξεπερνούσαν το μισθό τους)∙ δεύτερον, στο επίπεδο της οικονομικής διαχείρισης, όπου, από τη μια μεριά, το κράτος και η Κεντρική Τράπεζα ενθάρρυναν με κάθε τρόπο τον επικίνδυνο δανεισμό, χωρίς, την ίδια στιγμή, να επιβάλλουν την παραμικρή ρύθμιση στις χρηματαγορές και οι γιάπις μαζί με τους διευθυντές των μεγάλων τραπεζών, απ’ την άλλη, που μέσα στη γενική ανευθυνότητα, την καταστροφική λογική του βραχυπρόθεσμου κέρδους και την αφελή αισιοδοξία τους έκαναν ριψοκίνδυνα κερδοσκοπικά παιχνίδια με τα ιδιαιτέρως πολύπλοκα παράγωγα. Μόνο ο σημερινός τύπος ανθρώπου θα μπορούσε να επιτρέψει τόση ανευθυνότητα και τόση διοικητική προχειρότητα.


Εδώ καλό θα ήταν να τονίσουμε ότι δεν μπορεί να κατασκευάζεται και να προπαγανδίζεται με τόση ευκολία το παραμύθι της αόριστης, γενικευμένης, συλλογικής και ισόποσης για όλους ευθύνης για την κατάσταση. Είναι προφανές ότι το μεγάλο βάρος των οικονομικών μέτρων πρέπει να πέσει στα μεσαία και, κυρίως, στα ανώτερα οικονομικά στρώματα, σε κάθε νεόπλουτο που φοροδιαφεύγει για να χτίσει την πισίνα του ή να αγοράσει το τζιπ του, σε κάθε επιχείρηση που αποκόμισε τεράστια υπερκέρδη τα τελευταία χρόνια, στην εκκλησία που διαθέτει τεράστια ακίνητη περιουσία, στους εξοπλισμούς που γονατίζουν κάθε χρόνο τον προϋπολογισμό. Παράλληλα, χρειάζεται κοινωνική προστασία και μέριμνα για όλους τους νέους που δε βρίσκουν δουλειά, τους μακροχρόνια ανέργους, τους μετανάστες, τους συμβασιούχους που δουλεύουν με μπλοκάκι, τους απλήρωτους ωρομίσθιους, καθώς και αυτούς που εργάζονται σε καθεστώς ενοικίασης ή μερικούς απασχόλησης. Για μας, η κρίση αποτελεί ίσως μια μοναδική ευκαιρία να αναδυθεί μία αμφισβήτηση και διερώτηση για το που οδεύουμε. Έχουμε τη δυνατότητα να ξεφύγουμε απο την καθημερινότητα της απάθειας, της αποδοχής του σημερινού, σάπιου πολιτικού συστήματος και των διεφθαρμένων κομμάτων εξουσίας και του καταναλωτισμού και να αρχίσουμε να σκεφτόμαστε, να συζητάμε, να πράττουμε, να αυτοοργανωνόμαστε γύρω από συλλογικότητες και δίκτυα που θα αμφισβητούν έμπρακτα το μοντέλο της σημερινής καπιταλιστικής ανάπτυξης και τις ιδιαίτερες διαστάσεις του που δημιούργησαν τη τρέχουσα κρίση. Πιστεύουμε ότι θα συνιστούσε μια επαναστατική προπτική το να απομυθοποιήσουμε τα υπάρχοντα μοντέλα μιας οικονομίστικης κοινωνίας της ανάπτυξης και να προβάλλουμε άλλα, όπως αυτά της κοινωνίας της ισότητας και της αλληλεγγύης, της αντιγραφειοκρατικής και αντι-ιεραρχικής οργάνωσης, με τους απλούς ανθρώπους, πολιτικά, κοινωνικά και θεσμικά κυρίαρχους. Ως ομάδα που αγωνίζεται για την αυτονομία, ελπίζουμε τα τελευταία γεγονότα να σταθούν η αφορμή ώστε αυτή η κρίση να αρχίσει να διοχετεύεται επιτέλους από την οικονομία στις συνειδήσεις των ανθρώπων, αυτή τη φορά με το καταφατικό της νόημα.



[1] Για τις κατευθύνσεις που προτείνει η ομάδα μας, βλ. Αυτονομία ή Βαρβαρότητα, «Προς μια άλλη οικονομία...», Μάγμα, τεύχος 6, Ιούνιος 2010, σελ. 20-39.

No comments: