Monday 15 February 2010

Για το αγροτικό

Οι αγροτικές κινητοποιήσεις των Ελλήνων αγροτών επαναφέρουν στο προσκήνιο τα χρόνια προβλήματα της ελληνικής γεωργίας και, κατ’ επέκταση, του αγροχημικού μοντέλου «ανάπτυξης» της κοινοτικής γεωργίας. Οι πολιτικές των αναπτυγμένων χωρών έχουν επικεντρωθεί τις τελευταίες δεκαετίες στο μηχανισμό των επιδοτήσεων αγροτικών προϊόντων ο οποίος οδηγεί στη συνολική αποσταθεροποίηση της αγροτικής ανάπτυξης και σε μια σειρά από διαρθρωτικά προβλήματα. Από τις αποτυχημένες και ανορθολογικές πολιτικές διεθνών οργανισμών όπως ο ΠΟΕ δημιουργήθηκαν περισσότερα προβλήματα από αυτά που λύθηκαν και αποκαλύφθηκαν μερικές δομικές αδυναμίες της ελεύθερης αγοράς που καταλήγει να λειτουργεί άναρχα δημιουργώντας μεγάλες ανισότητες και φτώχεια, περιβαλλοντικά προβλήματα και ποικίλα αδιέξοδα. Σίγουρα υπάρχουν ομάδες αγροτών που βραχυπρόθεσμα ωφελήθηκαν μέσω των επιδοτήσεων και του ανοίγματος των αγορών για την απορρόφηση των προϊόντων τους. Σε μακροπρόθεσμη βάση όμως η γεωργική παραγωγή εξαρτήθηκε από ανεξέλεγκτα κέντρα και απεξαρτήθηκε από τους πραγματικούς της σκοπούς: να καλύψει τις επισιτιστικές ανάγκες των κοινωνιών. Οι μακροπρόθεσμα κερδισμένοι ήταν οι πιο επιθετικοί «παίκτες», αυτοί που έχουν αποκτήσει τον έλεγχο της κατάστασης και μπορούν να ρυθμίζουν κατά το δοκούν τους όρους της παραγωγής και της κατανάλωσης (μεγάλες εταιρείες, μεσάζοντες, κερδοσκόποι) και όχι οι αγρότες.


Η Κοινή Αγροτική Πολιτική της Ευρωπαϊκής Ένωσης, εμποτισμένη εξ αρχής από την ιδεολογία της ανάπτυξης, έφτασε μέσα σε 40 περίπου χρόνια σε αδιέξοδο. Η αγροτική οικονομία φαίνεται να έχει αποσυντονιστεί πλήρως και μαζί της φαίνεται να έχει συμπαρασύρει και πολλούς άλλους τομείς δημιουργώντας μια σειρά από προβλήματα όπως η ανεργία, η ερήμωση της υπαίθρου, η περιβαλλοντική καταστροφή, η επισιτιστική κρίση κ.ά. Η λογική της ανάπτυξης εφαρμοζόμενη στην αγροτική και την κτηνοτροφική παραγωγή οδήγησε στην προώθηση του μοντέλου της εντατικής γεωργίας και στη χρησιμοποίηση φυτοφαρμάκων, χημικών λιπασμάτων, ορμονών, γενετικά τροποποιημένων οργανισμών με σκοπό την αύξηση της παραγωγής. Το μοντέλο αυτό κατάφερε μέσα σε μερικές δεκαετίες να ρυπάνει τον αέρα, το έδαφος και τα ύδατα, να παραγάγει επικίνδυνα για τον καταναλωτή τρόφιμα, να αποσταθεροποιήσει τους ίδιους τους όρους της αγροτικής παραγωγής. Το μοντέλο της μονοκαλλιέργειας, εμπνευσμένο από τη βιομηχανική παραγωγή, κλόνισε την ίδια την ισορροπία της φύσης, μετέβαλλε δραστικά το περιεχόμενο της εργασίας εκατομμυρίων αγροτών αποξενώνοντάς τους από τη φύση, αποδυνάμωσε τα εδάφη και έκανε τη χρήση επικίνδυνων λιπασμάτων απαραίτητο όρο για την επίτευξη της οποιασδήποτε παραγωγής. Η ανισορροπία αυτή πήρε ακόμα πιο επικίνδυνες διαστάσεις με τη διεθνοποίηση του εμπορίου. Για χάρη μιας κεντρικά ρυθμισμένης οικονομίας, οι περιοχές άρχισαν να γίνονται όλο και λιγότερο αυτάρκεις, ανίκανες να καλύψουν τις διατροφικές τους ανάγκες αφού παρήγαγαν τα προϊόντα που κάλυπταν τις ανάγκες του παγκοσμίου εμπορίου και όχι τις δικές τους. Με τη λογική αυτή πολλαπλασιάστηκαν οι μεταφορές τροφίμων και οι ρύποι που τις συνοδεύουν και αποδομήθηκαν οι τοπικές οικονομίες στο σύνολό τους. Το τίμημα όμως κι εδώ το πληρώνουν όσοι αδυνατούν να πληρώσουν το κόστος της εισαγωγής τροφίμων· είναι δηλαδή οι χώρες του Τρίτου Κόσμου που υφίστανται τον εκβιασμό του να ακολουθήσουν τις επιταγές του παγκόσμιου εμπορίου ή να πεθάνουν. Και η φύση, έγινε οριστικά το αντικείμενο μιας χωρίς όρους εκμετάλλευσης και ενός χωρίς όρια βιασμού, τις συνέπειες των οποίων βιώνουμε σήμερα.


Η απομάκρυνση του παραγωγού από τον καταναλωτή επέφερε ένα οριστικό σπάσιμο του δεσμού μεταξύ τους, επιβάλλοντάς τους τις αρχές μιας οικονομίας κάθε άλλο παρά αλληλέγγυας. Ο καταναλωτής δεν ενδιαφέρεται για τη δίκαιη αμοιβή του παραγωγού και ο παραγωγός δεν ενδιαφέρεται για την ποιότητα των προϊόντων που προσφέρει στον καταναλωτή. Οι ανάγκες του ενός και οι ανάγκες του άλλου είναι απολύτως διαχωρισμένες. Και κανείς φυσικά δεν ενδιαφέρεται για τον εκμεταλλευόμενο μετανάστη που εργάζεται κάτω από άθλιες συνθήκες για να παράξει όλο και περισσότερο, το οποίο σημαίνει πως ο καταναλωτής θα απολαύσει καλύτερες τιμές και ο παραγωγός ή ο μεσάζων μεγαλύτερο κέρδος. Η αγροτική και η κτηνοτροφική παραγωγή έχουν μεταβληθεί σε ένα τεράστιο πεδίο εφαρμογής των νόμων της αγοράς, δηλαδή ενός πολέμου όλων εναντίον όλων, στον οποίο μακροπρόθεσμα είναι όλοι χαμένοι. Το σύστημα της αποδέσμευσης της επιδότησης από την παραγωγή που εφαρμόστηκε από την ΕΕ επικύρωσε ένα καθόλα παράλογο σύστημα.


Στην Ελλάδα, η κυβέρνηση της ΝΔ, με την άμεση στήριξη του ΠΑΣΟΚ, προχώρησε στην δυσμενέστερη εκδοχή εφαρμογής της νέας Κοινής Αγροτικής Πολιτικής (ΚΑΠ), καταφεύγοντας την τελευταία στιγμή στην εύκολη λύση της «ολικής» αποδέσμευσης των επιδοτήσεων από την παραγωγή με αποτέλεσμα να επέλθουν σοβαρές αλλαγές στο παραγωγικό πρότυπο κάθε περιοχής, στις αντίστοιχες υποδομές, τις κεκτημένες παραγωγικές εμπειρίες, τις τοπικές συνήθειες, πολιτιστικές παραδόσεις, κ.ά. Ωφελημένοι από τις επιλογές τις ΚΑΠ είναι μόνο οι μεγαλοπαραγωγοί σε βάρος των μικρομεσαίων. Η σημερινή ανορθολογική κατανομή των αγροτικών επιδοτήσεων (20-25% των μεγάλων παραγωγών απολαμβάνει το 75-80%), παραμένει και εντείνεται. Για παράδειγμα, το παραγωγικό πρότυπο της Αργολίδας είναι τα εσπεριδοειδή. Με βάση τα εσπεριδοειδή, υπάρχει αντίστοιχη υποδομή (βιομηχανίες, εμπορικές εταιρείες, ψυγεία, εταιρείες μεταφορών, αγροτικών εφοδίων, μηχανημάτων κ.λπ.). Όλες αυτές οι υποδομές μπορεί να αχρηστευθούν εάν αλλάξει το παραγωγικό πρότυπο. Το ίδιο θα γίνει και σε άλλες περιοχές, π.χ. Ημαθία-ροδάκινο, Ιεράπετρα-θερμοκήπια, Καρδίτσα-βαμβάκι, Αγρίνιο-καπνός, Μεσσηνία-λάδι κ.λπ.


Από την άλλη, σύμφωνα με την αρμόδια επίτροπο της Ε.Ε., Μαριάν Φίσερ Μπόελ, παρά τις επιδοτήσεις, τη δεκαετία 1998-2007 το γεωργικό εισόδημα στην Ελλάδα μειώθηκε κατά 25%, αντίθετα με τον μέσο όρο για την Ε.Ε. των «27», ο οποίος παρουσιάζει αυξητική τάση (5%) Η δραματική μείωση του αγροτικού εισοδήματος οδηγεί σε σοβαρά προβλήματα επιβίωσης τους μικρομεσαίους αγρότες, οι οποίοι εγκαταλείπουν μαζικά την παραγωγή. Την περίοδο 2000-2007 το ποσοστό της αγροτικής απασχόλησης επί του συνόλου του ενεργού πληθυσμού μειώθηκε σχεδόν στο μισό από 17% σε 9,5%.


Σε μια τέτοια κατάσταση είναι δικαιολογημένες, σε μεγάλο βαθμό, οι αντιδράσεις των Ελλήνων αγροτών με το κίνημα των μπλόκων σε διάφορες περιοχές της Ελλάδας. Τα μπλόκα αποδεικνύουν την απελπιστική κατάσταση, στην οποία έχουν περιέλθει χιλιάδες μικρομεσαίοι αγρότες που, παράλληλα, ταλανίζονται από τα χρόνια προβλήματα του κρατικοδίαιτου, γραφειοκρατικοποιημένου και παντελώς αναποτελεσματικού συνδικαλιστικού τους κινήματος, τη χρόνια αδυναμία των συνεταιρισμών να λειτουργήσουν, πέρα από διεκπεραιωτικές εργασίες, προς όφελος των αγροτών, την ανυπαρξία σχεδιασμένης κρατικής πολιτικής για την αντιμετώπιση των προβλημάτων τους. Αρκεί, βέβαια, οι αγωνιστικές κινητοποιήσεις των αγροτών να γίνονται με κοινωνική υπευθυνότητα και στοιχειώδη σεβασμό στις καθημερινές ανάγκες των άλλων κοινωνικών ομάδων.


Δεν πρέπει να ξεχνάμε, όμως, και τις ευθύνες των ίδιων των αγροτών για την κατάσταση που έχει διαμορφωθεί. Δεν πρέπει να παραβλέπουμε ούτε τα φαινόμενα υπερεκμετάλλευσης των μεταναστών εργατών στην αγροτική παραγωγή, συχνά εργαζομένων υπό άθλιες συνθήκες και, σε ορισμένες περιπτώσεις, υπό καθεστώς σκλαβιάς· ούτε τις ευθύνες τους για την αποτυχία των συνεταιριστικών τους εγχειρημάτων· ούτε την απροθυμία τους να στραφούν σε νέου τύπου καλλιέργειες που θα είναι οικονομικά και περιβαλλοντικά βιώσιμες· ούτε την απουσία μιας κριτικής προσέγγισης στην κατάσταση που έχει δημιουργηθεί, στις συνθήκες εργασίας τους, στην επαγγελματική τους υπευθυνότητα απέναντι στους καταναλωτές, στην καταστροφή του περιβάλλοντος κ.λπ. Το διεθνές εμπόριο αγροτικών προϊόντων, θα πρέπει, κατά τη γνώμη μας, να διέπεται από την αρχή της αυτάρκειας των κοινωνιών σε τρόφιμα και αγροτικές καλλιέργειες, έτσι ώστε θα διασφαλίζεται η ικανοποίηση των αναγκών τόσο των παραγωγών όσων και των καταναλωτών.


Κατά τη διαμόρφωση μιας νέας αγροτικής πολιτικής ο Παγκόσμιος Οργανισμός Εμπορίου (ΠΟΕ) και οι πολυεθνικές εταιρίες δεν μπορούν να έχουν αποφασιστικό ρόλο. Τα αγροτικά προϊόντα και τα δημόσια αγαθά (νερό, υγεία, παιδεία, ενέργεια, κ.ά.) πρέπει να μείνουν εκτός ρυθμίσεων του ΠΟΕ. Η Συνέλευση των Ενωμένων Εθνών για το Εμπόριο και την Ανάπτυξη (UNCTAD) σε συνεργασία με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Τροφίμων (FAO) θα μπορούσαν, σε πρώτη φάση, να αναλάβουν έναν αποφασιστικό ρόλο σχετικά με την επεξεργασία κανόνων για το διεθνές εμπόριο αγροτικών προϊόντων ενώ η θέσπιση και η επίβλεψη τους να γίνεται από ανεξάρτητα, δημοκρατικά οργανωμένα θεσμικά όργανά, σε τοπικό αλλά και υπερεθνικό επίπεδο.


Από την άλλη, απαιτείται ριζικός αναπροσανατολισμός του παραγωγιστικού, αγροχημικού μοντέλου «ανάπτυξης» για την αντιμετώπιση τόσο της τεράστια ανισοκατανομής των τροφίμων (τα οποία αρκούν και με το παραπάνω για όλο τον πληθυσμό του πλανήτη) όσο και των σοβαρών προβλημάτων ερημοποίησης εδαφών, υπεράντλησης και υφαλμύρωσης των υπόγειων υδάτων και ρύπανσης του εδάφους, των ποταμιών, των λιμνών και των θαλασσών από την εντατική και μαζική χρήση χημικών λιπασμάτων.


Η υιοθέτηση του μοντέλου της αποανάπτυξης μπορεί να είναι μία πολιτική επιλογή σε αντίθεση με την αλόγιστη καπιταλιστική ανάπτυξη των αγροτικών προϊόντων με το υπάρχον, άναρχο αγροχημικό μοντέλο, που οδηγεί είτε στην υπερπαραγωγή αγροτικών προϊόντων (π.χ. γάλα, βόειο κρέας) είτε στην ελλειμματική παραγωγή άλλων (π.χ. οπωροκηπευτικά, φρούτα, ελαιόλαδο). Το πρόταγμα της αποανάπτυξης βασίζεται στην εξής απλή ιδέα: είναι αδύνατο να απομυζούμε απεριόριστα έναν πλανήτη με περιορισμένους πόρους. Για το λόγο αυτό είναι αναγκαίο να αλλάξουμε συνολικά την κοινωνία που ζούμε. Αυτό σημαίνει πως είμαστε υποχρεωμένοι να περιορίσουμε τους ρυθμούς με τους οποίους παράγουμε και καταναλώνουμε, μεταξύ άλλων, και αγροτικά προϊόντα. Η προσπάθεια αυτή περιέχει δύο αλληλοεπηρεαζόμενες όψεις. Η πρώτη σχετίζεται με ένα πιο μακροπρόθεσμο σχέδιο ριζικού και συνολικού μετασχηματισμού της κοινωνίας: η κοινωνία μας πρέπει να αλλάξει συνολικά προσανατολισμό, να αλλάξουν οι οικονομικό-κοινωνικές σχέσεις, να εξαλειφθεί η εκμετάλλευση και η οικονομική ανισότητα, να δοθεί η δυνατότητα στους πολίτες να αποφασίζουν οι ίδιοι για τις ζωές τους, να σταματήσουν να αποτιμώνται τα πάντα με γνώμονα την οικονομική αποδοτικότητα. Να μπουν όρια, στην περίπτωσή μας, στο αγροχημικό μοντέλο της εντατικής γεωργίας και στην καταστροφή που αυτό προκαλεί στο περιβάλλον. Επιθυμούμε, δηλαδή την ανατροπή του καπιταλισμού και μια προσπάθεια για τη δημιουργία μίας αυτόνομης και δημοκρατικής κοινωνίας με αυτοδύναμη αγροτική παραγωγή, με ήπιο ή και δραστικό, κατά περίπτωση, περιορισμό του διεθνούς εμπορίου, με προσανατολισμό προς την ανάπτυξη των τοπικών οικονομιών (επανεντοπισμός) και αξιοπρεπή διαβίωση για όλους τους αγρότες.


Η αποανάπτυξη δεν έχει την παραμικρή σχέση με την απλή αριθμητική αντιστροφή της οικονομικής μεγέθυνσης. Για την ακρίβεια με την αποανάπτυξη αποκλιμακώνεται ήπια η αλόγιστη ανάπτυξη, με στόχο την παραγωγή υγιεινών και ποιοτικών προϊόντων για την κάλυψη των τοπικών αναγκών και θεμελίωση της αρχής της αυτάρκειας των κοινωνιών σε τρόφιμα. Προτεραιότητα πρέπει να δοθεί στην ανάπτυξη της οικογενειακής γεωργίας και στην κάλυψη των αναγκών της εσωτερικής αγοράς σε τρόφιμα, αντί της παραγωγής με στόχο τις εξαγωγές. Παράλληλα, απαιτείται στήριξη των συλλογικών μορφών αυτοοργάνωσης και αυτοκυβέρνησης των παραγωγών, ιδιαίτερα καθετοποιημένων πρωτοβάθμιων παραγωγικών συνεταιρισμών και ομάδων παραγωγών με κυρίαρχο ρόλο στη μεταποίηση και εμπορία ώστε να αντιμετωπίζονται αποτελεσματικά οι ανεξέλεγκτες ανατιμήσεις βασικών ειδών διατροφής και η διεύρυνση της ψαλίδας στις τιμές παραγωγού-καταναλωτή. Επίσης, η δημιουργία δικτύων αλληλέγγυας οικονομίας που θα εξασφαλίζουν την δίκαιη για όλους παραγωγή και κατανάλωση. Η εφαρμογή ευρέων προγραμμάτων ανάπτυξης της βιολογικής γεωργίας και κτηνοτροφίας με γενναία, αναπροσανατολισμένη κοινοτική χρηματοδότηση και η απαγόρευση της χρήσης «γενετικά τροποποιημένων οργανισμών» (ΓΤΟ) στην παραγωγή τροφίμων και ζωοτροφών καθώς και η δημιουργία δικτύων ανακύκλωσης υπολειμμάτων της αγροτικής παραγωγής μπορούν να συμβάλλουν, σε πρώτη φάση, αποτελεσματικά στη αναζωογόνηση του περιβάλλοντος.


Σχετικό link:

http://www.sporos.org/

3 comments:

Anonymous said...

Μπεμπέδες για εσάς βγήκε το βιβλιαρακι!

http://www.kapsimi.gr/modules.php?name=Asers_Shop&s_op=viewproductdetails&lid=103

"Ο Μαρξ πέθανε", Χαχαχα τι λένε οι μαλάκες!

Anonymous said...

Κάλα, η Παπαρήγα έχει εξώγαμα;

Νίκος said...

Για το Μαρξ δεν έχει βγει ακόμα η γνωμάτευση, αλλα αυτό που είναι σίγουρο είναι ότι πέθανε ο Bensaid!