Το πρόταγμα της αποανάπτυξης βασίζεται στην εξής απλή ιδέα: είναι αδύνατο να απομυζούμε απεριόριστα έναν πλανήτη με περιορισμένους πόρους. Για το λόγο αυτό είναι αναγκαίο να αλλάξουμε συνολικά την κοινωνία που ζούμε. Αυτό σημαίνει πως είμαστε υποχρεωμένοι να περιορίσουμε τους ρυθμούς με τους οποίους παράγουμε και καταναλώνουμε.
Η προσπάθεια αυτή περιέχει δύο αλληλοεπηρεαζόμενες όψεις. Η πρώτη σχετίζεται με ένα πιο μακροπρόθεσμο σχέδιο ριζικού και συνολικού μετασχηματισμού της κοινωνίας: η κοινωνία μας πρέπει να αλλάξει συνολικά προσανατολισμό, να αλλάξουν οι οικονομικό-κοινωνικές σχέσεις, να εξαλειφθεί η εκμετάλλευση και η οικονομική ανισότητα, να δοθεί η δυνατότητα στους πολίτες να αποφασίζουν οι ίδιοι για τις ζωές τους, να σταματήσουν να αποτιμώνται τα πάντα με γνώμονα την οικονομική αποδοτικότητα, να μπουν όρια στη βιομηχανική παραγωγή και στην καταστροφή που αυτή προκαλεί στο περιβάλλον κ.λπ. Επιθυμούμε, δηλαδή την ανατροπή του καπιταλισμού και μια προσπάθεια για τη δημιουργία μίας αυτόνομης και δημοκρατικής κοινωνίας. Πιο συγκεκριμένα οφείλουμε να εγκαταλείψουμε την καταστροφική ιδέα που συνδέει την ευημερία της κοινωνίας με την ανάπτυξη, τη διαρκή αύξηση του Ακαθόριστου Εγχώριου Προϊόντος (δηλαδή την αδιάκοπη παραγωγή ολοένα και περισσότερων αγαθών). Ο εκμηδενισμός των ρυθμών ανάπτυξης καθώς και η συνολική απεμπλοκή μας από την ιδεολογία της ανάπτυξης που σηματοδοτεί ο όρος «απο-ανάπτυξη», αποτελεί απαραίτητη προϋπόθεση για την έξοδο από την οικολογική κρίση. Οι πολυδιαφημιζόμενες έννοιες της «πράσινης», της «βιώσιμης» κ.λπ. ανάπτυξης αδυνατούν να αντικρίσουν το οικολογικό πρόβλημα στο βάθος του αφού αποφεύγουν να αναμετρηθούν με το ρίζωμά του στην κυρίαρχη καπιταλιστική λογική. Το μόνο που μπορούν να καταφέρουν είναι η επιβράδυνση του οικολογικού κραχ. Αντιθέτως, το πρόταγμα της αποανάπτυξης αμφισβητεί τον ίδιο τον πυρήνα της καπιταλιστικής ιδεολογίας, τη σημασία της ίδιας της οικονομίας και της οικονομικής μεγέθυνσης για τη ζωή των ανθρώπων. Η δεύτερη όψη της απο-ανάπτυξης αφορά τις αλλαγές που μπορεί να ξεκινήσει να κάνει –στο μέτρο του δυνατού- ο καθένας μας από σήμερα. Δε θεωρούμε ότι αυτή η όψη του προτάγματος της απο-ανάπτυξης είναι σημαντικότερη από την πρώτη, καθώς, αν οι δύο όψεις αποσυνδεθούν, χάνουν ουσιαστικά το νόημά τους. Απλά, υπό τις παρούσες συνθήκες πολιτικής αδιαφορίας και έλλειψης ισχυρών κοινωνικών κινημάτων, έχει μεγάλη σημασία να μην κρυβόμαστε πίσω από τη λογική «ατομικές αλλαγές στον τρόπο ζωής= lifestyle πολιτική». Σε αυτό το πλαίσιο συγγραφείς όπως ο Σερζ Λατούς (στο βιβλίο του Το στοίχημα της απο-ανάπτυξης) προτείνουν 5 απλά βήματα:
1) Μείωση: οφείλουμε να περιορίσουμε τις καταναλωτικές μας ανάγκες υιοθετώντας ένα μοντέλο «εθελούσιας ολιγάρκειας». Να καταναλώνουμε λιγότερο, αλλά να ζούμε καλύτερα. Να ανακαλύψουμε δηλαδή ξανά την ποιότητα και την αξία χρήσης των προϊόντων. Να περιορίσουμε τις ανάγκες μας σε ενέργεια δηλαδή να κρίνουμε κάθε φορά αν η ενεργοβόρα δραστηριότητά μας είναι απαραίτητη. Μπορούμε για παράδειγμα να σταματήσουμε να χρησιμοποιούμε το ασανσέρ, να χρησιμοποιούμε το ποδήλατο ως μέσο μεταφοράς, να περιορίσουμε τη χρήση του αεροπλάνου και του αυτοκινήτου για μικρές αποστάσεις, τις άσκοπες μετακινήσεις ή τις ενεργοβόρες μεταφορές καταναλωτικών αγαθών από την άλλη άκρη του πλανήτη κ.ά.
2) Επαναχρησιμοποίηση: οφείλουμε να περιορίσουμε τη χρήση υλικών μιας χρήσης. Τα υλικά συσκευασίας αποτελούν μια τεράστια πηγή παραγωγής σκουπιδιών και μια τεράστια πηγή σπατάλης. Μπορούμε να σταματήσουμε να χρησιμοποιούμε πλαστικά ποτήρια ή μπουκάλια μιας χρήσης, σακουλάκια και σακούλες μιας χρήσης, ξυραφάκια μιας χρήσης κ.λπ. Είναι επίσης αναγκαίο να εξαντλούμε τη διάρκεια ζωής των προϊόντων και να αποφεύγουμε να αγοράζουμε κάτι καινούργιο ενώ μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε το παλιό.
3) Επισκευή: χάλασε το κινητό, ο υπολογιστής, το αμάξι; Πάρε άλλο· που θα πει δημιούργησε νέα απορρίμματα (λες και δεν έχουμε ήδη αρκετά), των οποίων η διαχείριση είναι πολύ δύσκολη και η αποσύνθεση προκαλεί μεγάλη μόλυνση στο περιβάλλον. Αλλά επίσης η αγορά καινούργιων προϊόντων αντί της επισκευής των παλιών σημαίνει κατασπατάληση υλικών, ενέργειας και εργασίας. Οπότε, μην πάρεις καινούργιο, απλά επισκεύασε το παλιό. Βέβαια, υπάρχει εδώ ένα πρόβλημα: ολόκληρη η σημερινή οικονομία, η οικονομία της καταστροφής και της σπατάλης, είναι προσανατολισμένη προς άλλη κατεύθυνση. Η επισκευή είναι ακριβότερη και δυσκολότερη από την αγορά νέου προϊόντος. Έτσι λειτουργεί η καταναλωτική κοινωνία και γι’ αυτό χρειάζεται να επεκταθεί κάθε προσπάθεια αληθινής αυτό-παραγωγής, δηλαδή κάθε προσπάθεια εξοικείωσης των καταναλωτών με την παραγωγή των προϊόντων ούτως ώστε να μπορούν οι ίδιοι, με ένα είδος αλληλοβοήθειας να επισκευάζουν ό,τι χρειάζεται να επισκευαστεί.
4) Ανακύκλωση: τα οφέλη της ανακύκλωσης είναι γνωστά. Παρ’ όλα αυτά σε πολλές περιοχές δεν υπάρχει δίκτυο ανακύκλωσης, συνεπώς η πίεση προς του δήμους να υιοθετήσουν τέτοια προγράμματα όπως επίσης και η προτίμηση ανακυκλώσιμων προϊόντων είναι απαραίτητη. Επιπλέον, η ανακύκλωση όλων των υλικών που μπορούν να ανακυκλωθούν (όχι δηλαδή μόνο του χαρτιού και του αλουμινίου) θα έδινε μια λύση και στο πρόβλημα της διαχείρισης των σκουπιδιών.
5) Επιβράδυνση: το ζήτημα της επιβράδυνσης έχει να κάνει με την υιοθέτηση ενός εντελώς διαφορετικού τρόπου ζωής. Οι ρυθμοί ζωής, υπεύθυνοι για το άγχος και το στρες που κάνουν τη ζωή στις μεγαλουπόλεις αφόρητη, οφείλουν να χαλαρώσουν. Και μπορούν να χαλαρώσουν στο πλαίσιο μιας κοινωνίας όπου δε θα μετρώνται τα πάντα με τους όρους του χρήματος και της οικονομικής αποδοτικότητας, αλλά κεντρική θέση θα διατηρεί το πρότυπο μιας ισορροπημένης ζωής με τον ελεύθερο χρόνο βασικό συστατικό της. Η ίδια η σημασία της εργασίας σε μια τέτοια κοινωνία θα μεταστρέφονταν και θα τοποθετούνταν στην πραγματική της θέση. Η μείωση των ωρών εργασίας είναι ένα απαραίτητο βήμα για τη μετάβαση από την κοινωνία της εργασίας, όπου ο άνθρωπος μετατρέπεται σε ένα ρομπότ που εργάζεται και καταναλώνει, στην κοινωνία του ελεύθερου χρόνου, όπου ο άνθρωπος έχει τη δυνατότητα να αναπτύξει ολόπλευρα την προσωπικότητά του.
(κείμενο που μοιράστηκε κατά την ανοιχτή μας εκδήλωση στο Παιδαγωγικό, στις 12 Ιουνίου)
4 comments:
Εκτός από αυτά όμως, που μοιάζουν περισσότερο με προσπάθεια "σαμποτάζ" ενός ισχύοντος συστήματος, δεν θα πρέπει να μας απασχολεί και το πως θα δώσουμε μία απτή προοπτική στην κοινωνία, σε όλα τα επίπεδα;
Για να επαναφέρω μία παλαιότερη αλλά επίκαιρη όσο ποτέ ερώτηση, υπάρχει σοσιαλιστικό μοντέλο ανάπτυξης;
Μα εδώ ακριβώς είναι όλο το "ζουμί"! Όχι τυχαία, το μεγαλύτερο μέρος της κουβέντας κατά τη σχετική εκδήλωσή μας, πριν από κανένα μήνα, περιστράφηκε γύρω από αυτό το θέμα και πιο συγκεκριμένα γύρω από τον τρόπο σύνδεσης αυτών των "ρεφορμιστικών" (ή ϋπονομευτικών, όπως ωραία το θέτεις) κινήσεων με το γενικότερο πρόταγμα μετασχηματισμού της κοινωνίας.
Την ανάγκη συνολικού μετασχηματισμού την τονίζουμε στην αρχή του κειμένου. Αφιερώνουμε όμως το μεγαλύτερο μέρος στα "υπονομευτικά" μέτρα, για να χτυπήσουμε μια ιδιαίτερα διαδεδομένη στους επαναστατικούς χώρους λογική, που έχει περίπου τη μορφή: "η επανάσταση θα τα λύσει όλα και μέχρι τότε δεν κάνουμε τίποτε, αφού κάθε "ρεφορμιστική" κίνηση είναι αντίθετη προς τον τελικό στόχο".
Αν θες τη γνώμη μου, θεωρώ ότι η ανισομέρεια του κειμένου το καθιστά λίγο ασαφές, εξού και η εύλογη απορία σου.
Το θέμα όμως της κατάρτισης ενός συνολικού μοντέλου (πέρα δηλαδή από την απλή έμφαση στο ότι χρειάζεται ένας συνολικός μετασχηματισμός της κοινωνίας) δεν είναι απλό πράγμα. Θέλει δουλειά και ενέχει και τον κίνδυνο ενός ουτοπισμού (να κάτσουμε δηλαδή να βγάλουμε εμείς τη μαγική φόρμουλα που θα πρέπει η επανάσταση, αν ποτέ γίνει, να εφαρμόσει). Κάθε ιδέα και συμβολή ευπρόσδεκτη, ως εκ τούτου!
Χανς Έντελμαν, ιατροφιλόσοφος, παρακολουθήσας τας φιλοσοφικάς παραδόδεις του Γεωργίου Φρειδερίκου Γουλιέλμου Εγέλου εις την Ιέναν
Η ρίζα του προβλήματος έγκειται στην έννοια του συστήματος. Θεωρητικά, όλες αυτές οι προτάσεις τροποποίησης του κοινωνικού συστήματος σκοντάφτουν στην ίδια την έννοια του συστήματος. Μα πως μπορεί να μεταλλαχθούν οι λειτουργίες ενός οργανισμού που είναι ήδη άρρωστος και βρώμικος;
Έχω διανύσει το ένα τρίτο της ζωής μου κι έχω πια πειστεί και απογοητευτεί ότι τίποτα δε μπορεί να αλλάξει στο διάστημα των χρόνων μου αν τύχει και τα συμπληρώσω.
Ο σκοπός είναι τα σημερινά βρέφη να διαμορφώσουν μια εντελώς διαφορετική αντίληψη των πραγμάτων μήπως συμβεί τα εγγόνια τους να κάνουν μια αρχή…
Σωστά, σκοντάφτουμε στην έννοια του συστήματος, αλλά το ζήτημα είναι πως δε σκοντάφτουμε αρκετά. Απόδειξη: το ότι είμαστε εμείς εδω και μιλάμε εναντίον του συστήματος ενώ είμαστε εντός αυτού αλλά κατά μία έννοια και εκτός αυτού. Συμπέρασμα: το σύστημα έχει τρύπες (για να αερίζεται) και υπάρχει εγγενώς η δυνατότητα από αυτές τις τρύπες να γεννηθεί η άρνησή του. Το σύστημα δεν είναι παντοδύναμο. Φυσικά δεν είναι και ευάλωτο. Αλλά υπάρχει ένα περιθώριο να αμφισβητηθεί. Δύσκολο σήμερα, είναι αλήθεια. Πολύ σωστά βάζεις το ζήτημα της παιδείας, είναι βασικό. Ας μην ξεχνάμε πάντως πως το σύστημα είναι πρωτίστως οι άνθρωποι. Αν αλλάξουν αυτοί, θα αλλάξει και το σύστημα, χωρίς αυτό να σημαίνει πως η προσπάθεια αλλαγής της κοινωνίας είναι "προσωπικό" ζήτημα του καθενός (απλοϊκή φόρμουλα: άλλαξε τον εαυτό σου για ν' αλλάξεις τον κόσμο). Δεν μπορείς να αλλάξεις τον κόσμο παρά αλλάζοντας τον εαυτό σου. Σύμφωνοι. Αλλά αυτό πάει απαραιτήτως με το αντίστροφό του: δεν μπορείς να αλλάξεις τον εαυτό σου παρά αλλάζοντας τον κόσμο. Υπάρχει μια τέτοιου είδους διαλεκτική του ατομικού και του κοινωνικού.
Post a Comment